đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh Lào Cai - cấp châu, đánh dấu thời kỳ huyện

Mường Khương chuyển từ chế độ quân quản sang chế độ dân sự. Nghị định thành

lập Trung tâm hành chính Mường Khương được ban hành sau Nghị định thành lập

tỉnh Lào Cai (12/7/1907) là phù hợp.

Ba là, về mặt tổ chức chính quyền: Trung tâm hành chính Mường Khương

được thành lập gồm có 03 xã: Xã Ban Lao (Bản Lầu ngày nay), Mường Khương,

Pha Long. Số làng là 35, số ấp 167, diện tích 70.000ha.

Bốn là, về dân số: Số lượng người trên mỗi chủng tộc (Thành phần dân tộc):

Mèo&Xa: 3.809; Nùng: 3.118; Nhắng: 1.789; Mán: 768; Ounis: 487: Phù - Lá:

381; Hoa: 345; Latie: 257; Paie (Annam): 146; Thulao&Tougie: 137; Lô - lô: 31.

Theo thống kê trên thì lúc đó dân số Mường Khương gồm 11.268 người.

Năm là, bộ máy cai trị: Đứng đầu đơn vị hành chính Mường Khương sau

khi thành lập là 01 tri châu bản xứ, 03 lý trưởng.

Qua quá trình thành lập và phát triển khẳng đ ịnh Mường Khương là vùng

đất giàu truyền thống anh hùng. Trong suốt c hiều dài hàng nghìn năm lịch sử,

Nhân dân các dân tộc Mường Khương luô n phải đấu tranh với thiên nhiên, với kẻ

thù. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, kế thừa truyền thống cha ông, Nhân dân các dân

tộc Mường Khương luô n nêu cao tinh thần đoàn kết, cần cù, sáng tạo trong lao

động sản xuất, dũng c ảm, kiên cường trong trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm,

cùng với Nhân dân cả nước đánh bại kẻ thù xâm lược, bảo vệ vững chắc vùng b iên

cương của Tổ quốc.

Không chỉ dũng cảm, kiên cường trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm, cần

cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, đời sống văn hóa, tinh thần của đồng bào các

dân tộc Mường Khương hết sức phong phú, độc đáo và giàu bản sắc, điển hình

như: Ruộng bậc thang của người Mông, người Nùng, phong tục làm giấy của

người Dao, nghề tranh cắt giấy và múa ngựa của người Nùng Dí n, Lễ hội “Gầu

tào” của đồng bào Mông, Lễ “Cúng rừng” của đồng bào Nùng, Lễ “Tạ ơn trâu” của

đồng bào Tu Dí, Lễ “Cấp sắc” của đồng bào Dao, múa s inh tiền của đồng bào

Mông, hát dân ca của người Nùng Dín,… Các hoạt động văn hóa giàu bản sắc đó

luô n được đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện trân trọng gìn giữ, bảo tồn và

phát huy.

Sau cách mạng tháng Tám 1945, để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng,

năm 1946, chính quyền của ta đổi tên từ châu thành huyện. Châu Mường Khương

được đổi tên thành huyện Mường Khương, gồm 02 xã: Mường Khương và Pha

Long. Châu Bản Lầu được đổi tên thành huyện Bản Lầu, gồm 8 xã: Na Mạ, Bản

Lầu, Bản Phiệt, Bản Xen, Suối Thầu, Chợ Chậu, Nậm Chảy, Lùng Vai. Các đơn vị

hành chính trên được tồn tại trong một thời gian d ài, sau đó huyện Mường Khương

và Bản Lầu sáp nhập gọi là huyện Bản Lầu. Năm 1950, huyện Bản Lầu đổi tên là

huyện Mường Khương, gồm 24 xã.

Tháng 4/1980, Hội đồng Bộ trưởng nay là Chính Phủ quyết định chuyển hai

xã: Bản Cầm, Bản Phiệt về huyện Bảo Thắng; đồng thời sáp nhập các xã còn lại

thành 16 xã với công thức một xã b iên giới và một xã nội địa thành một xã mới.

Hiện nay, huyện Mường Khương có diện tích tự nhiên trên 55 nghìn ha, gồm 16

đơn vị hành chính (15 xã, 01 thị trấn) với 157 thôn, tổ dân phố; dân số trên 65

nghìn người, gồm 23 dân tộc anh em cùng chung sống. Dân tộc thiểu số c hiếm

89%, trong đó, dân tộc Mông chiếm 45,62%; dân tộc Nùng c hiếm 23,54%, còn lại

là các dân tộc khác.

Dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, đời sống Nhân dân Mường Khương rất

cơ cực, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, thuốc phiện trồng khắp nơi, giặc đói,

giặc dốt, dịch bệnh tràn lan. Khát vọng được giải phóng càng trở nên mãnh liệt,

Nhân dân các dân tộc huyện Mường Khương cùng với Nhân dân trong tỉnh đã

nhiều lần đứng lên khởi nghĩa nhưng chưa có đường lối cách mạng đúng đắn nên

các cuộc khởi nghĩa đã không thành công.

Không cam chịu kiếp sống lầm than, không yếu hèn trước kẻ thù tàn ác,

dưới sự lãnh đạo của Ban cán sự Đảng huyện, Nhân dân các dân tộc Mường

Khương đã nêu cao truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm, bảo vệ mảnh

đất b iên cương tổ quốc, đã đánh bại âm mưu “chia để trị”, “xứ Nùng tự trị” và từng

bước đập tan âm mưu “Phỉ hoá toàn dân” của thực dân Pháp. Ngày 11/11/1950

huyện Mường Khương đã được hoàn toàn giải phóng, chấm dứt sự cai trị, bóc lột

của thực dân Pháp và bọn phản động tay s ai.

Sau giải phóng, huyện Mường Khương nằm trong kế hoạch gây phỉ với quy

mô lớn của thực dân Pháp ở vùng Tây Bắc với mục đích kích động, c hia rẽ dân tộc

và chống phá cách mạng. Từ năm 1951 - 1954, thực dân Pháp đã thực hiện nhiều

lần nổi phỉ trên địa bàn huyện. Nhân dân bị dụ dỗ, cưỡng bức theo phỉ, cảnh khủng

bố, sát hại dân lành có lúc diễn ra ngay trên phố huyện. Phát huy tinh thần cách

mạng, Nhân dân các dân tộc huyện Mường Khương đã tích cực phối hợp cùng cán

bộ và bộ đội chủ lực vừa truy quét, vừa kêu gọi phỉ ra hàng, đập tan âm mưu “Phỉ

hoá toàn dân” của thực dân Pháp; khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến

tranh, ổn đ ịnh đời sống Nhân dân sau giải phóng. Thực hiện tốt nhiệm chi viện

“sức người, sức của” cho chiến dịch Điện Biên Phủ với trên 1.500 tấn thóc và là

huyện dẫn đầu về sản lượng và thời gian hoàn thành; hằng trăm thanh niên các dân

tộc trên địa bàn huyện tham gia các đơn vị bộ đội (cả bộ đội chủ lực và bộ đội địa

phương) góp phần làm nên chiến thắng vẻ vang năm 1954.

Bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống c hiến tranh phá hoại

của đế quốc Mỹ ở Miền Bắc, huyện Mường Khương vừa tập trung truy quét bọn

phỉ ở khu vực Pha Long, vừa củng cố, xây dựng tổ chức đảng, chính quyền, đẩy

mạnh sản xuất, xây dựng hợp tác xã nông nghiệp. Năm 1958, Bác Hồ lên thăm Lào

Cai, Người đã khen ngợi Mường Khương là huyện sớm tiến hành công tác định

canh, đ ịnh cư, làm phân bón, làm ruộng bậc thang, xoá bỏ cây thuốc phiện, bảo vệ

rừng, giải quyết các tệ nạn xã hội. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, huyện

Mường Khương đã chi viện sức người, sức của cho Miền Nam ruột thịt với tinh 6

thần “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Tổng số thanh niên

lên đường nhập ngũ tham gia trên chiến trường miền Nam và chiến trường Lào là

231 người, trong đó có 27 người con của quê hương đã hy s inh và 14 người đã hiến

một phần xương máu cho cuộc kháng c hiến thần thánh của dân tộc.

Bước vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, huyện Mường Khương là

một trong những địa phương diễn ra cuộc c hiến tranh b iên giới phía Bắc hết sức

khốc liệt. Ngày 17/2/1979, chiến sự nổ ra, với ý chí, quyết tâm giữ vững từng tấc

đất của cha ông để lại, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, quân và dân huyện Mường

Khương đã chiến đấu dũng cảm, kiên cường, buộc địch phải rút khỏi địa bàn

huyện. Bước ra từ hoang tàn, đổ nát của c hiến tranh với bao khó khăn chồng chất,

thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh

đạo, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc Mường Khương đã vượt lên

khó khăn, thử thách, khắc phục hậu quả nặng nề của cuộc c hiến tranh. Năm 1990,

huyện chuyển từ địa điểm sơ tán từ xã Lùng Khấu Nhin về trung tâm huyện lỵ cũ.

Với ý chí quyết tâm cùng xây dựng lại Mường Khương bằng bàn tay cần cù và trí

óc sáng tạo, huyện Mường Khương hôm nay đã có một diện mạo hoàn toàn đổi

khác: Một huyện b iên cương đang trên đà phát triển.

Phát huy truyền thống quê hương, trong thời kỳ đổi mới, Đảng bộ và Nhân

dân huyện Mường Khương đã và đang nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức, khơi

dậy tiềm năng, thế mạnh; huy động các nguồn lực, đạt được những thành tựu quan

trọng trên mọi lĩ nh vực; đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân không ngừng

được cải thiện, minh chứng là: Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, tích cực.

Sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp vượt so với kế hoạch; Các vùng sản

xuất hàng hóa trên địa bàn huyện tiếp tục được đầu tư, hiện nay tổng diện tích chè

4.055 ha, chuối 1.310,25 ha, dứa 1.195.2 ha, quýt 815 ha và 28 ha ớt. Với quyết

tâm cao của cả hệ thống chính trị và sự vào cuộc của Nhân dân các dân tộc huyện

nhà, chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai thiết thực, hiệu quả,

diện mạo nông thôn mới được thay đổi rõ rệt; đến nay huyện có 05/16 xã đạt chuẩn

nông thôn mới là các xã: Bản Lầu, Bản Xen, Lùng Vai, Thanh Bình và Pha Long;

12 thôn kiểu mẫu, 07 thôn nông thôn mới. Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn

năm 2021 đạt 76.539 triệu đồng bằng 124,5% KH; 100% số hộ dân được sử dụng

điện. Cơ sở vật chất trường lớp học cơ bản đáp ứng yêu cầu dạy và học, có 35/59

trường học được công nhận trường đạt chuẩn Quốc gia. Huyện tập trung các giải

pháp triển khai kế hoạch giảm nghèo, năm 2021 tỷ lệ hộ nghèo giảm 5,15%. Tình

hình an ninh chính trị, an ninh nông thôn và trật tự an toàn xã hội luô n được đảm

bảo. Công tác đối ngoại tiếp tục được duy trì, thường xuyên trao đổi với 2 huyện

Hà Khẩu và Mã Quan tỉnh Vân Nam - Trung Quốc trong các hoạt động quản lý,

bảo vệ b iên giới. Đảng bộ huyện luô n xác định công tác xây dựng Đảng là nhiệm

vụ then chốt; chú trọng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức c hiến đấu của tổ chức

cơ sở đảng và đảng viên; Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức,

phong cách Hồ Chí Minh theo Kết luận số 01- KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ

Chính trị gắn với Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, khóa XIII của Đảng. Với

những cố gắng nỗ lực, trong nhiều năm qua Đảng bộ huyện luô n được công nhận

là Đảng bộ trong sạch vững mạnh.

Trải qua 113 năm hình thành và phát triển với những biến động lịch sử,

Nhân dân các dân tộc Mường Khương cùng đồng bào cả nước vừa phải kiên

cường, anh dũng đấu tranh chống giặc ngoại xâm, vừa phải đấu tranh với cái nghèo

nàn, lạc hậu để xây dựng quê hương ngày càng ấm no, hạnh phúc, 23 dân tộc anh

em, 23 bông hoa rực rỡ sắc màu đã vẽ nên bức tranh có sức sống mãnh liệt về đất

và người Mường Khương. Đặc biệt từ khi có Đảng lãnh đạo, Đảng bộ, chính quyền

và Nhân dân các dân tộc huyện Mường Khương luô n nỗ lực vượt qua khó khăn,

phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, xây dựng Đảng và hệ

thống chính trị trong sạch vững mạnh, thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ

Tổ quốc. Với thành tích và chiến công đã đạt được, Đảng bộ, chính quyền và Nhân

dân các dân tộc huyện Mường Khương được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều danh

hiệu, phần thưởng cao quý: Năm 1979, quân và dân huyện được Quốc hội và

Chính phủ tặng “Huân chương kháng c hiến hạng Nhất”. Năm 1998, Nhân dân và

lực lượng vũ trang huyện được phong tặng danh hiệu cao quý “Anh hùng lực

lượng vũ trang” trong thời kỳ chống Pháp, tiễu phỉ. Năm 2004, Nhân dân và cán bộ

huyện được tặng thưởng “Huân chương lao động hạng Ba” vì có thành tích xuất

sắc trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Năm 2010,

Nhân dân và cán bộ huyện được tặng thưởng “Huân chương lao động hạng Hai” vì

có thành tích xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời kỳ đổi

mới. Đây là nguồn cổ vũ, động viên và là nguồn sức mạnh to lớn để Đảng bộ,

chính quyền và Nhân dân các dân tộc huyện Mường Khương tiếp tục nỗ lực phấn

đấu vươn lên đạt được nhiều thành tích cao hơn nữa trong chặng đường tới.

Nhì n lại chặng đường 113 năm qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các

dân tộc huyện Mường Khương tự hào trước những thay đổi vô cùng to lớn của quê

hương. Chặng đường mới mở ra với nhiều thời cơ và thuận lợi mới.

Tuy nhiên, chặng đường phía trước của chúng ta vẫn còn nhiều khó khăn,

thách thức đòi hỏi Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc trong huyện

phải nỗ lực vượt qua đó là: Tăng trưởng kinh tế đạt khá nhưng chưa xứng với

tiềm năng. Do điểm xuất phát thấp cùng với những khó khăn vốn có của một

huyện vùng cao, b iên giới, nhiều dân tộc, đến nay huyện Mường Khương vẫn là

một huyện nghèo của tỉnh và của cả nước; Hạ tầng kinh tế - xã hội chưa đồng bộ,

chất lượng nguồn nhân lực vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển, một

số vấn đề xã hội, an ninh b iên giới, an ninh nông thôn còn tiềm ẩn những yếu tố

phức tạp…

Trong chặng đường tiếp theo cũng như năm mới 2022 với thuận lợi và thách

thức đan xen đòi hỏi Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc huyện Mường

Khương phải quyết tâm thực hiện những mục tiêu, nhiệm vụ cơ bản đã được xác